Czynna ochrona cennej flory województwa pomorskiego: elisma wodna (Luronium natans) i skalnica torfowiskowa (Saxifraga hirculus)
Projekt zakłada wykorzystanie metod ochrony ex situ, jak i in situ co pozwoli na kompleksową ochronę wybranych gatunków, jak i ich lokalnych populacji (lokalnych pul genowych). Pierwszym etapem projektu będzie namnożenie materiału pochodzącego z Luronium natans i Saxifraga hirculus z wykorzystaniem kultur in vitro. Kolejnym etapem będzie przygotowanie materiału do restytucji poprzez przeniesienie z warunków in vitro do hodowli szklarniowej. Po aklimatyzacji do warunków uprawy ziemnej rośliny zostaną restytuowane na wybrane w drodze projektu stanowiska oraz zostaną przekazane ogrodom botanicznym w celu dodatkowego zabezpieczenia efektów projektu. Projekt jest realizowany dzięki finansowaniu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku.
Elisma wodna (Luronium natans)
Elisma wodna uważana jest za środkowoeuropejski endemit. W Polsce występuje wyłącznie w północno-zachodniej części kraju, szczególnie w obrębie jezior lobeliowych województwa pomorskiego. Niestety populacja elismy wodnej wciąż ulega zmniejszeniu, wynika to głównie z antropopresji objawiającej się użytkowaniem jezior w postaci rybołówstwa, które powoduje wymywanie roślin poprzez falowanie i wyrywanie roślin poprzez trałowanie, czy poprzez turystyczne udostępnianie jezior skutkujące wydeptywaniem roślin na brzegach przez plażujące osoby. Ponadto zmącenie wody powodowane tymi czynnikami poprzez ograniczenie dostępu światła do przydennych partii zbiorników powoduje zanikanie podwodnych stanowisk Luronium natans.
Skalnica torfowiskowa (Saxifraga hirculus)
Skalnica torfowiskowa jest związana z mszystymi, nieleśnymi torfowiskami niskimi typu soligenicznego. Spotykana jest w miejscach silnie i stabilnie uwodnionych, ale nie ulegających podtopieniom. Jest rośliną wybitnie światłożądną o bardzo słabych zdolnościach konkurencyjnych. Nadmierna eksploatacja wód gruntowych, melioracje czy inne czynności zmieniające układ hydrologiczny w zlewni w której znajdują się stanowiska tej rośliny, prowadzą do wysychania torfu, a w konsekwencji do jego murszenia powodującego eutrofizację siedliska. W wyniku zwiększenia ilości substancji biogennych dochodzi do ekspansji roślinności krzewiastej ograniczając dopływ światła do powierzchni – w takich warunkach skalnica torfowiskowa przegrywa konkurencję z wyższą roślinnością i ulega zanikaniu, a w dalszej perspektywie wymarciu.
W ramach projektu udało się przeprowadzić hodowlę in vitro obu gatunków, co pozwoliło na uzyskanie roślin wyhodowanych z nasion pobranych z naturalnych stanowisk. Rośliny te były następnie przenoszone do szklarni w celu ich aklimatyzacji i przygotowania do dalszej reintrodukcji. W 2022 i 2023 roku, na czterech stanowiskach dla skalnicy torfowiskowej oraz czterech dla elismy wodnej, wprowadzono łącznie około 1000 sadzonek każdego gatunku. Po zakończeniu procesu reintrodukcji przeprowadzono szczegółowy monitoring, którego wyniki wskazały na trudności związane z konkurencją z innymi roślinami oraz zmieniającymi się warunkami środowiskowymi. W przypadku obu gatunków, największym sukcesem było stworzenie nowych populacji, co stanowi fundament do dalszego rozwoju tych gatunków w naturalnym środowisku.
Projekt nie tylko przyczynił się do ochrony zagrożonych gatunków roślin, ale także stanowił ważne działanie edukacyjne i popularyzacyjne. W ramach działań edukacyjnych zaangażowani zostali studenci, którzy uczestniczyli w badaniach, poszerzając swoją wiedzę na temat ochrony tych cennych gatunków. Projekt był prezentowany podczas konferencji, a także w mediach. Dodatkowo, wyniki projektu zostały przedstawione podczas „Nocy Biologów” na Wydziale Biologii Uniwersytetu Gdańskiego, gdzie uczestnicy mogli porozmawiać z zespołem projektowym i zobaczyć, jak wygląda hodowla in vitro.
Współpraca z Uniwersytetem Gdańskim, parkami krajobrazowymi oraz Gołubieńskim Ogrodem Botanicznym była kluczowa dla sukcesu projektu. Uniwersytet udostępnił przestrzeń laboratoryjną oraz personel do prowadzenia badań, parki krajobrazowe aktywnie uczestniczyły w wyborze miejsc do reintrodukcji, a ogród botaniczny stworzył ekspozycję roślin wyhodowanych w ramach projektu, co stanowi formę zabezpieczenia uzyskanych roślin.
Fot. Krzysztof Banaś
Kontakt
Koordynator projektu:
mgr Michał Starke
michal.starke@fundacja-ab.org.pl
Projekt realizowany dzięki dofinansowaniu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Całkowity koszt kwalifikowany projektu w 2022 roku to 43 432,45 zł (kwota dotacji WFOŚiGW w Gdańsku to 31 132,45 zł).
Projekt realizowany w współpracy z Uniwersytetem Gdańskim, Wdzydzkim Parkiem Krajobrazowym, Zaborskim Parkiem Krajobrazowym i Gołubieńskim Ogrodem Botanicznym.
